Yasal Mal Rejimi

Eşlerin evlilik öncesi ve sonrası edindikleri mallar üzerindeki hak ve yükümlülüklerin, evlilik birliğinin sona ermesinden sonra tasfiye edilmesine ilişkin kurallara "mal rejimi" denir.  Mal rejimi, evlilik birliğini oluşturan taraflara ait malların yönetimini, mallar üzerindeki hakları ve borçlardan sorumluluğu düzenler. Eşler arasındaki mali ilişkilerin evlilik birliğinin sonlanması halinde ne şekilde olacağı mal rejimi kurallarına göre belirlenecektir.

Yasal Mal Rejimi Nedir?

• Yasal mal rejimi, eşlerin başka bir mal rejimini kabul etmedikleri durumda uygulanması kanunca kabul edilmiş rejime denilmektedir. Hukukumuzda yasal mal rejimi, edinilmiş mallara katılma rejimidir. Bu rejim, edinilmiş mallar ile eşlerden her birinin kişisel mallarını kapsar.
• Taraflar anlaşarak kanunda belirlenmiş diğer mal rejimlerini de seçebilirler. Kanunun yürürlüğe girmesinden önce evlenmiş olan eşler için 01.01.2002 tarihine kadar tabi oldukları mal rejimi devam eder. Eşler mal rejimi sözleşmesi yapmak zorunda değillerdir, seçimlik mal rejimlerinden birini seçmediklerinde aralarında yasa gereği edinilmiş mallara katılma rejimi geçerlidir.
• Bunun yanı sıra, taraflar arasında kararlaştırılmış bir anlaşma yoksa boşanma durumunda yasal mal rejimi kendiliğinden uygulanır. Mal rejimi, eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejiminin kabulüyle sona erer. Mahkemece evliliğin iptal veya boşanma ile sona erdirilmesine veya mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi hâllerinde, mal rejimi dava tarihinden geçerli olmak üzere sona erer.
• Mal rejimi; evlenmeden önce, evlilik sırasında ve evlenme başvurusunda bulunulduğunda seçilebilir. Mal rejimi evlenmeden önce noterde ve mal rejimi sözleşmesi yapılarak seçilebilir.

Edinilmiş Mal Nedir?

Eşlerin edinilmiş mallara katılma rejiminin başladığı tarihten sona erdiği tarihe kadar edindiği malvarlığı unsurları, edinilmiş mal sayılmaktadır.

TMK. m. 219’da “her bir eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği mal varlığı değerleri” Edinilmiş Mallar olarak tanımlanmıştır.

Edinilmiş mallar kural olarak mal rejiminin devamı sırasında emek karşılığı elde edilen mallardır. Ancak bu kurala Kişisel malların gelirleri ya da sosyal güvenlik kurumları tarafından yapılan ödemeler gibi bir çok istisna da getirilmiştir. Örneğin, eşlerin evlendikten sonra kazandıkları paralar, satın aldıkları ev, araba, bankada biriktirilen para, ticari bir işletmenin kar payı kural olarak edinilmiş maldır.

Edinilmiş mallar ile ilgili Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi Sözleşmesi makalemize göz atabilirsiniz.

Yasal Mal Rejimi Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme Hangisidir?

Yasal mal rejiminin tasfiyesi davalarında görevli mahkeme, Aile Mahkemeleridir.

Yetkili mahkeme ise; mal rejiminin ölümle sona ermesi durumunda ölenin son yerleşim yeri mahkemesi, boşanmaya, evliliğin iptaline veya hakim tarafından mal ayrılığına karar verilmesi durumunda bu davalarda yetkili olan mahkeme, diğer durumlarda ise davalı eşin yerleşim yeri mahkemesidir.

Mal Ayrılığı 

Mal ayrılığı rejimi ile ilgili Türk Medeni Kanunu madde 242 “Mal ayrılığı rejiminde eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını korur.” şeklindedir. Yani eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını korur.

TMK 243. maddeye göre ise ispat, borçlardan sorumluluk ve paylı mülkün özgülenmesi konularında paylaşmalı mal ayrılığı rejimine ilişkin hükümler uygulanır.  Buna göre de belirli bir malın eşlerden birine ait olduğunu iddia eden kimse, iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Eşlerden hangisine ait olduğu ispat edilemeyen mallar onların paylı mülkiyetinde sayılır.

Mal ayrılığı rejiminde, her eş evlenmeden önce edindiği malların tek hak sahibi olduğu gibi evlilik birliği içerisinde, mal ayrılığı rejimi içerisinde edindiği malvarlıkları için de tek hak sahibi konumundadır.

Ayrıca mal ayrılığı rejiminde eşlerden hangisine ait olduğu bilinemeyen mallar, eşlerin paylı malları olarak nitelendirilir. 

Yasal Mal Rejiminin Tasfiyesi

Mal rejimin sona ermesiyle birlikte tasfiye işlemlerine başlanır. Bu işlemlerde öncelikle her eş, diğerinde olan mallarını (edinilmiş veya kişisel) geri alır, ardından eşlerin edinilmiş ve kişisel malları belirlenir, varsa paylı mülkiyete konu mallarda paylar ayrılır ve son olarak değer artış payı, eklenecek değerler ve denkleştirme yapıldıktan sonra artık değer bulunur.

Mal rejiminin tasfiyesi talebe bağlıdır. Eşlerden birinin talebi varsa belirli bir harç yatırarak dava açabilir.  Zira aksi takdirde bir durum şekillendiği zaman, aile mahkemesi konu ile ilgili talepleri incelemeye almaz. Yani davanın açılması mümkün olmaz.

Mal rejiminin tasfiyesine yönelik davanın incelemeye alınması ve sonucunun bir karara bağlanması için boşanma davasında sonucunun görülmesi gerekir. Boşanma davası esnasında, mal rejiminin sonuçlanması mümkün değildir.

Mal rejiminin tasfiyesi sürecinde ispat yükümlülüğü, o malın kendisine ait olduğunu iddia eden eşe aittir.

Edinilmiş mallara katılma rejiminin tasfiyesinde, değer artış payı veya katılma alacağı belirlenip ödenmeden önce eşlerden her birinde bulunan ve diğer eşe ait malları geri vermesi gerekir.

Eşler arasında paylı mülkiyete konu bir taşınmaz var ise, eşlerden biri üstün yararı olduğunu ispat eder ve diğerinin payını öderse o malın bölünmeden kendisine verilmesini talep edebilir. Şayet bu hususta eşler arasında anlaşma sağlanamazsa bunu talep eden eş dava yoluna başvurabilir. Mahkemece davanın kabulü yönünde karar verilmesi halinde mülkiyet kendiliğinden talep eden eşe geçmez ancak bu karar ile birlikte tapu kütüğüne yapılacak tescille mülkiyet talep eden eşe geçecektir.

Mal rejiminin sona ermesi ile eşler arasında paylaşımı yapılabilecek edinilmiş mal veya edinilmiş malların yerine geçen mal kavramlarından bahsedilemeyecektir. Tasfiye; eşlerin mal varlığında olmayan, elden çıkarılmış mal varlığı konusu üzerinden yürütülür ve bu mal varlığının değeri açısından malın elden çıkarma anındaki değeri dikkate alınır.

Yasal Mal Rejimi Ne Zaman Sona Erer?

Edinilmiş mallara katılma rejimini sona erdiren sebepler TMK1 m. 225’te düzenlenmiştir. TMK m. 225’ e göre;

“Mal rejimi, eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejiminin kabulüyle sona erer.

Mahkemece evliliğin iptal veya boşanma sebebiyle sona erdirilmesine veya mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi hâllerinde, mal rejimi dava tarihinden geçerli olmak üzere sona erer.”

Eşlerden Birinin Ölümü Sebebiyle Sona Erme

TMK m. 225/1’de belirtildiği üzere ölüm ile eşler arasındaki yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimi kendiliğinden sona ermektedir8Eşlerden birinin ölüm anı, hem edinilmiş mallara katılma rejiminin sona ermesi anı hem de tasfiyenin talep anıdır. Bu sebeple ölen eşin kesin ölüm zamanının tespit edilmesi gerekmektedir.

Ölüm Karinesi

Bir kimse, ölümüne kesin gözle bakılmayı gerektiren durumlar içinde ortadan kaybolursa cesedi bulunamamış olsa bile, o yerin en büyük mülki amirinin emriyle kütüğe ölü kaydı düşürülür. Burada ölüm karinesinin hukuki sonuçları tıpkı ölümde olduğu gibidir. Bu sebeple eşlerden biri için mevcut olan ölüm karinesi durumunda da edinilmiş mallara katılma rejimi sona ermektedir.

Birlikte Ölüm Karinesi

Birden fazla kişiden hangisinin önce veya sonra öldüğü ispat edilemezse, hepsi aynı anda ölmüş sayılır. Birlikte ölüm karinesinin söz konusu olduğu durumlarda, bu kişilerin birbirlerine karşı mirasçı olması mümkün değildir. Çünkü bir kişinin mirasçı olabilmesi için miras bırakanın ölümü anında sağ olması şarttır.

Mal Rejiminin Değiştirilmesi (Eşlerin Kararıyla) 

Eşler evlenmeden önce veya sonra mal rejimi sözleşmesiyle Türk Medeni Kanununda belirtilen diğer mal rejimlerinden birini seçebilirler. Eşlerin evlenmeden sonra yaptıkları mal rejimi sözleşmesiyle Türk Medeni Kanununda belirtilen diğer mal rejimlerinden birini seçmeleri durumunda söz konusu sözleşmenin yapıldığı tarih itibariyle edinilmiş mallara katılma rejimi sona erer ve tasfiye edilir.

Eşler birlikte mal rejimi sözleşmesiyle seçmiş oldukları mal rejiminin hüküm ve sonuçlarını doğurmasını geciktirici bir şarta veya sonraki bir tarihe bırakmış olabilirler. Bu gibi durumlarda eşlerin seçmiş oldukları mal rejimi şartın gerçekleştiği veya sözleşmede belirtilen sürenin geldiği andan itibaren hüküm ve sonuçlarını doğurmaya başlar; yine edinilmiş mallara katılma rejimi de bu andan itibaren sona erer ve tasfiye edilir.

Mahkeme Tarafından Evliliğin Sona Erdirilmesi

TMK m. 225/ 2’ye göre, mahkeme tarafından evliliğin butlan veya boşanma sebebiyle sona erdirilmesine karar verilirse, edinilmiş mallara katılma rejimi davanın açıldığı tarihinden itibaren geçerli olmak üzere kendiliğinden sona erer ve tasfiye edilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus edinilmiş mallara katılma rejiminin tasfiye edilebilmesi için, evliliğin butlanı veya boşanma davasıyla ilgili kararın kesinleşmiş olması gereklidir. Aksi takdirde mahkemece evliliğin butlanına veya boşanmaya karar verilmesine rağmen, söz konusu kararlar kesinleşmemişse edinilmiş mallara katılma rejimi tasfiye edilemez.

Mahkeme Tarafından Mal Ayrılığı Rejimine Geçilmesine Karar Verilmesi

Eşlerden birinin talebi üzerine mahkeme TMK m. 20674’ ya göre mal ayrılığı rejimine geçilmesine karar verirse, eşler arasındaki edinilmiş mallara katılma rejimi sona erer. Burada eşlerin mal rejimi sözleşmesiyle mal ayrılığı rejimine geçmesinin aksine yargısal yoldan mal ayrılığı rejimine geçiş vardır.

Bu sebeple mahkeme tarafından mal ayrılığı rejimine geçilmesine karar verildiği durumlarda olağanüstü bir mal rejimi söz konusu olmaktadır TMK m. 206 hükmü gereğince mal ayrılığı rejimine geçilmesiyle birlikte edinilmiş mallara katılma rejimi dava tarihinden itibaren sona erer ve TMK m. 212 hükmü gereğince tasfiye edilir; yoksa mahkemece kararın verildiği ya da kesinleştiği an dikkate alınmaz. Çünkü  edinilmiş mallara katılma rejimi dava tarihinden itibaren sona erecektir.