SİGORTASIZ İŞÇİ ÇALIŞTIRMA
Ülkemizde sigortasız (kayıt dışı) işçi çalıştırma uygulaması oldukça yaygınlaşmıştır. Ancak sigorta bir işçinin yasal hakkıdır ve aynı zamanda yasal olarak zorunluluktur. Bunun yanında sigortalı olma hakkı ise sözleşmelerle istisna konulamaz bir haktır. Sigortalı olmak zorunluluktur ve sigortalı işçiler işe başladığı ilk günden itibaren sigortaları başlatılmalıdır.
İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tabi değildir. Dolayısıyla bir iş yerinde işçi ile işveren arasında yazılı veya sözlü olarak kurulan iş sözleşmesine rağmen, işçinin çalışma edimini yerine getirdiği halde işverenin Sosyal Güvenlik Kurumu prim borcunu ödememesi, durumuna sigortasız işçi çalıştırma denilmektedir.
Sigortasız İşçinin Hakları
Sigorta, işçinin çalışma süresince iş kazası, meslek hastalığı, doğum, hastalık gibi durumlar için güvence altına alınmasıdır. İşçinin emekli olduğunda yaşamını devam ettirebilmesi için de sigorta yaptırılması önemlidir. Eğer bir işçi sigortasız çalıştırılıyorsa ya da bu durumu sonradan fark ettiyse, Sosyal Güvenlik Kurumu’na şikayette bulunabilmektedir. Böyle bir durumda Sosyal Güvenlik Kurumunun (SGK) işlem yapabilmesi içinse işçinin o iş yerinde çalışıyor olması gerekmektedir. Çoğunlukla işten ayrıldıktan sonra yapılan şikayetler, işçi yararına bir sonuç getirmemektedir. Ancak olumlu bir sonuç alabilmek adına işçi sigortasız çalıştırıldığı süreye ilişkin olarak hizmet tespit davası açabilmektedir. İşçi hizmet tespit davasını işinden ayrıldıktan sonra 5 (beş) yıl içerisinde açabilmektedir.
Belirtiğimiz üzere işçi, sigortasız çalıştırıldığı süre için hizmet tespit davası açma hakkına sahiptir. 30 (otuz) gün veya daha fazla süreyle sigortasız çalıştırılan işçiler bu durumu SGK ya bildirdiklerinde işten çıkarılırlarsa işverenler iş güvencesi tazminatı ödemek zorunda kalır. Söz konusu tazminat, işçiye en az 4 (dört) ay en fazla da 8 (sekiz) aylık ücret tutarında ödenir.
Aynı zamanda işten çıkarılan işçiler, işe iade davası açabilir. Bu davanın 1 ay içerisinde açılması gerekir ve arabuluculuk yoluna başvurulur. Arabuluculukta anlaşmaya varılmazsa, son tutanağın düzenlenme tarihinden 2 (iki) hafta sonrasına kadar iş mahkemesine dava açılabilir. Bu süre kaçırılmamalıdır eğer kaçırılırsa, işçi haklı da olsa bu durumda dava görülmez.
Sigortasız Çalışmak Suç Mu?
Sigortasız çalışmak suç değildir. Çünkü sosyal güvenlik düzenlemeleri gereği işçi korunan taraftır ve sigortasız olduğu süre zarfında zaten yeterince mağduriyet yaşamıştır. Bu nedenle sigortasız çalışma suç değil, sigortasız çalıştırmadan dolayı işveren suçlu durumundadır. Dolayısıyla işveren sigortasız işçi çalıştırması durumunda idari para cezasına hükmolunmaktadır.
Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezası 2025
Her işyerinde işçilerin sigortası işveren tarafından yapılmak zorundadır. SGK’nın kimlere, hangi durumlarda idari para cezası uygulanacağı 5510 sayılı Kanunun 102. maddesinde düzenlenmiştir.
Sigortasız işçi çalıştırmanın para cezası ne kadar? Sigortasız işçi çalıştırmanın yaptırımı, Sigortalı işe giriş bildirgesini yasal süresi içerisinde vermeyen işveren bir asgari ücret tutarında (26.055,50 TL) idari para cezasına hükmolunur.
Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezası 2024
Her işyerinde işçilerin sigortası işveren tarafından yapılmak zorundadır. SGK’nın kimlere, hangi durumlarda idari para cezası uygulanacağı 5510 sayılı Kanunun 102. maddesinde düzenlenmiştir.
Sigortalı işe giriş bildirgesini yasal süresi içerisinde vermeyen işveren bir asgari ücret tutarında (20.002,50 TL) idari para cezasına hükmolunur.
Sigortasız İşçinin Tazminat Hakkı
Sigortasız çalışma işçi alacağı her işçi açısından önem arz eden konulardandır. Sigortasız çalıştırılan işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. İş Kanunu’nun 24. Maddesinin 2/e bendine göre;
"İşçilerin ücreti, sözleşme şartları ya da kanun hükümlerine uygun şekilde hesaplanmaz veya ödenmezse; işçiler hak ettikleri ücretin kendilerine ödenmemesi, primlerinin yatırılmaması ve sigortalarının başlatılmaması nedeni ile iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir".
Bu durumda işçinin haklı nedenle fesih halinde kıdem tazminatı hakkına halel gelmez. İş sözleşmesi hangi haklı sebeple biterse bitsin, iş akdini kim bitirirse bitirsin, işçiye kıdem tazminatı ödenmelidir. Dolayısıyla iş sözleşmesinin işçi tarafından haklı nedenle feshedilmesi halinde, işçi kıdem tazminatı ve diğer işçilik alacaklarına hak kazanacaktır.
Sigortasız Çalışan İşçi Ne Kadar Tazminat Alır?
Yukarıda söz ettiğimiz gibi sigortasız çalışan bir işçi kıdem tazminatına hak kazanabilmektedir. Çünkü işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için sigortalı çalışmış olması şartı aranmamaktadır. Dolayısıyla 01.01.2024 tarihinden itibaren işçilere ödenecek kıdem tazminatının yıllık tavan tutarı 35.058,58 TL’dir. Asgari ücretle çalışan işçiler bakımından ise 2024 yılı için ödenecek brüt asgari ücret 20.002 TL'dir.
Bundan başkada işveren iş güvencesi ve kötüniyet tazminatına mahkum edilebilir. İşçi sigortasız bir şekilde işyerinde çalışıyorsa ve söz konusu çalışılan işyeri eğer ki 30 ve üzeri işçinin çalıştığı bir işyeriyse ve işçi sırf sigortasız çalıştırıldığını SGK’ya bildirdiği için işten çıkarılmışsa bunun neticesinde işe iade davası açar ve işbu davayı kazanırsa, bu kazanıma rağmen işveren onu işe geri almazsa, en az 4 en çok 8 aylık ücret tutarında iş güvencesi tazminatı ödemesi gerekmektedir. İşçinin çalıştığı işyerinde 30’dan az işçi varsa ihbar tazminatı miktarının 3 katı tutarında “kötüniyet tazminatı” ödemek zorundadır.
Sigortasız Çalışan İşçi Alacak Davası
İşçinin sigortasız çalıştırıldığı süreye ilişkin olarak hizmet tespit davası açması mümkündür. Söz konusu dava işverene karşı açılır ancak Sosyal Güvenlik Kurumuna da dava resen ihbar edilir. Hizmet tespit davası açılabilmesi için gerekli şartlar şunlardır:
- Öncelikle işçinin iş görme borcunu yerine getirmesi gerekmektedir.
- İşçiyle işveren arasında hizmet sözleşmesi olması gerekmektedir.
- İşçinin sigortasız çalıştırıldığının veya sigorta primlerinin eksik ödendiği durumunun SGK tarafından daha öncesinden tespit edilmemiş olması gerekmektedir.
Hizmet tespit davasını açmak için 5 yıllık bir zamanaşımı süresi vardır. Hizmet tespiti davalarının açılabileceği mahkeme İş Mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise davalı işverenin ikametgah yer mahkemesi veya işin görüldüğü yer mahkemesidir. Hizmet tespiti davaları niteliği gereği sigorta davaları olduğundan arabuluculuğa uygun değildir.
Sigortasız İşçinin İş Kazası Geçirmesi
İş kazası geçiren işçi sigortasız da olsa Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından tedavi giderleri karşılanmaktadır. Sosyal Sigorta ve Genel Sağlık Sigortası Kanun'unun 23. maddesine göre, işçinin çalışmaya başladığının yasal süresi içinde SGK’ya bildirilmemesi halinde, bildirgenin sonradan verildiği veya sigortalı çalıştırıldığının Kurumca tespit edildiği tarihten önce iş kazası meydana gelirse, işçinin uğradığı iş kazası, meslek hastalığı sonucu ödenmesi gereken gelir ve ödenekler SGK tarafından karşılanmaktadır. Bu durumda SGK, sigortasız işçinin uğradığı iş kazası ve meslek hastalığı dolayısıyla yaptığı harcamaları işverene rücu etmektedir. Bunun dışında SGK sadece tedavi hizmetleri değil iş kazası dolayısıyla gelir bağlanması nedeniyle yaptığı ödemeleri de işverenden istemektedir.
Sigortasız İşçi İş Kazası Geçirirse Tazminat
İşverenler bu edim yükümlülüğünü yerine getirmediği durumlarda sigortasız işçi çalıştıran işverene 1 yıl için asgari ücretin 38 katı ceza kesilmekle birlikte işvereni tarafından sigortası yaptırılmayan ve iş kazası geçiren sigortalının tazminatı ve kazadan doğacak her türlü ödeme işverenden talep edilebilecektir. Sigortasız işçi kazası sonucunda, sigortalı işçi gibi tüm Sosyal Güvenlik Kurumu haklarından faydalanabilecektir. Bunun dışında işvereninden maddi ve manevi tazminat talep etme hakkına sahip olacaktır.
Sigortasız İşçinin İş Kazasında Ölümü
Sigortasız işçinin ölümü halinde işçinin mirasçıları, yakınları, bakmakla yükümlü olduğu kişiler ve işçinin destek olduğu kimseler işverene maddi ve manevi tazminat talebinde bulunabilmektedir. Bunun dışında sigortasız çalışan işçinin ölümü durumunda yakınları destekten yoksun kalma tazminatı da alabilmektedirler. Destekten yoksun kalma tazminatı, ölen bir kişinin yaşarken destek verdiği kişilerin, aldığı desteğin ölüm sebebiyle ortadan kalkması sonucunda destek alanların uğradıkları zarardır. Bu tazminat türü iş kazası sonucunda sigortasız işçinin ölmesi halinde ortaya çıkacaktır.
Söz konusu tazminat ölen işçinin ailesi tarafından değil işçinin çalıştığı dönem boyunca destek olduğu kişilerde talep edebilmektedir. Açılacak olan destekten yoksun kalma tazminatı davasında hakim tarafından, ölen işçinin sağlığında destekten yoksun kalacağını iddia eden kişilere bakacak güçte olmasını ve tazminat talep edenlerin ölen işçinin yardımına muhtaç olmasını aramaktadır.
Sigortasız İşçi Çalıştırma Zamanaşımı
Sosyal Sigorta ve Genel Sağlık Sigortası Kanun'una göre sigortasız işçi çalıştıran işveren, idari para cezasına hükmolunur. Bu idari para cezasına hükmedilmesi için de 10 (on) yıllık bir zamanaşımı süresi öngörülmüştür. Ancak hizmet tespiti davası açmak isteyen işçi ise işten çıkarıldığı günden itibaren 5 (beş) yıl içinde davayı açması gerekmektedir.
Sigortasız işçi Çalıştırma Tutanağı
Sigortasız işçi çalıştırma tespiti edildiği zaman SGK Müfettişleri veya kontrol memurları tarafından tutanak tutulmaktadır. Bu durumda SGK Müfettişleri veya kontrol memurlar işverene üç farklı ceza kesmesi mümkündür. Bunlar:
- İşyeri bildirgesinden dolayı ceza kesebilmektedir.
- İşe giriş bildirgesinden dolayı ceza kesebilir.
- Aylık prim hizmet belgesinden dolayı ceza kesebilir.
Dolayısıyla işyerinde sigortasız işçi çalıştığı tutanakla tespit edilen işverenler, asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezasına hükmolunurlar.
Yabancı Uyruklu Sigortasız İşçi Çalıştırmanın Cezası 2025
Çalıştırılan işçi ister Türk vatandaşı olsun ister yabancı ülke vatandaşı, sigorta yapılması zorunludur.
Yabancı uyruklu sigortasız işçi çalıştırma, Uluslararası İşgücü Kanununun 23. maddesi uyarınca Çalışma izni bulunmayan yabancıyı çalıştıran işverenlere her bir yabancı için 81.683 TL idari para ceza kesilmektedir.
Yabancı Uyruklu Sigortasız İşçi Çalıştırmanın Cezası 2024
Çalıştırılan işçi ister Türk vatandaşı olsun ister yabancı ülke vatandaşı, sigorta yapılması zorunludur.
Yabancı uyruklu sigortasız işçi çalıştırma, Uluslararası İşgücü Kanununun 23. maddesi uyarınca Çalışma izni bulunmayan yabancıyı çalıştıran işverenlere her bir yabancı için 56.752 TL idari para ceza kesilmektedir.
Sigortasız İşçi Çalıştırma Arabuluculuk
Zorunlu arabuluculuk, bu uyuşmazlıklar açısından dava şartı değildir. Yani, arabulucuya gitmeden açılan hizmet tespit davası, dava şartı yokluğu nedeniyle reddedilmez.