Menfi Tespit Davası

Menfi Tespit Davası Nedir?

Borçlunun, icra takibinden önce veya takip sırasında, takip konusu alacağın borçlusu olmadığı için tespitinin genel mahkemede açabileceği davaya "menfi tespit davası" denir. Tespit davasının özel bir şekli olan menfi tespit davası İcra İflas Kanununda bu tanımla yer bulmuştur.

Borçlunun borcunu icra dairesine ödemesi durumunda artık menfi tespit davası açılamaz. Bundan sonra borçlunun aslında borcu olmadığı halde ödediği paranın geri alınması için bir dava açması söz konusu olur ki, bu dava istirdat davasıdır.

Menfi tespit davası açma şartları;

• Senedin ödendiği ancak senedin kendisine alacaklı tarafından iade edilmediği
• Senedin sahte olduğu, senette tahrifat bulunduğu
• Senedin anlaşmaya aykırı doldurulduğu
• Senedin teminat senedi olduğu
• Senedin şekil noksanlığı nedeniyle kambiyo senedi niteliği taşımadığı
• Senedin ayırt etme gücü yokluğu nedeniyle geçersiz olduğu
• Senedin hatır senedi olduğu
• Senedin hata, hile, tehdit veya aşırı yararlanma sonucu düzenlendiği ve bu sebeple geçersiz olduğu
• Satın alınan malın ayıplı çıktığını ileri sürerek, bu mal karşılığında verilmiş olan senedin geçersiz kaldığı
• Senedin kumar ve bahis karşılığı düzenlenmiş olması nedeniyle geçersiz olduğu
• Takip konusu alacağın muaccel olmadığının tespiti

Menfi Tespit Davasının Açılma Zamanı 

Menfi tespit davası icra takibinden önce veya icra takibinden sonra açılabilir. Açılma zamanına göre doğuracağı sonuçlar farklıdır.

1-) Menfi Tespit Davasının Takipten Önce Açılması

Borçlu icra takibinden önce bir menfi tespit davası açabilir. Bunun için borçlunun borcu olmadığının hemen tespitinde korunmaya değer bir yararın bulunması gerekir. Ancak takipten önce açılan menfi tespit davası, takip yapılmasına engel olmadığı gibi, başlayan takibi de kendiliğinden durdurmaz.

Borçlu, alacağın %15’inden az olmayan bir teminat yatırarak, icra takibinin durdurulması için mahkemeden ihtiyati tedbir isteyebilir.

İİK MADDE 72/II - İcra takibinden önce açılan menfi tesbit davasına bakan mahkeme, talep üzerine alacağın yüzde onbeşinden aşağı olmamak üzere gösterilecek teminat mukabilinde, icra takibinin durdurulması hakkında ihtiyati tedbir kararı verebilir.

1-) Menfi Tespit Davasının Takipten Sonra Açılması

Borçlu icra takibinden sonra da borçlu olmadığının tespiti için bir menfi tespit davası açabilir. Bu davada da borçlunun hukuki yararının olması gerekir.

Menfi tespit davası açılması icra takibini durdurur mu? Bu tespit davasında, takipten önce olduğu gibi teminat yatırılıp ihtiyati tedbir kararı alınarak takibin durması sağlanamaz.

Menfi tespit davası açılması satışı durdurur mu? Ancak alacağın %15’inden az olmayan bir teminat yatırılıp ihtiyati tedbir kararıyla, takip sonunda icra veznesine giren paranın alacaklıya ödenmemesi sağlanabilir. Bunun dışında kural olarak ihtiyati tedbirle hacze veya satışa engel olmak mümkün değildir.

Uygulamada, bu hükümden hareketle, henüz haciz yapılmamış veya haciz yapılıp satış yapılmamışsa, borçlu borç miktarını (faizi ve giderlerle birlikte) depo edip ayrıca % 15’ten az olmayan bir teminatı yatırarak mahkemeden ihtiyati tedbir yoluyla takibin durmasını talep etmektedir.

Mahkemenin ihtiyati tedbir kararı vermesi durumunda haciz yapılmasına engel olunmakta, teminat karşılığında, davanın sonuna kadar para alacaklıya ödenmemektedir.

İİK MADDE 72/III - İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında ihtiyati tedbir yolu ile takibin durdurulmasına karar verilemez. Ancak, borçlu gecikmeden doğan zararları karşılamak ve alacağın yüzde onbeşinden aşağı olmamak üzere göstereceği teminat karşılığında, mahkemeden ihtiyati tedbir yoluyla icra veznesindeki paranın alacaklıya verilmemesini isteyebilir. 

Menfi Tespit Davasında İspat Yükü 

Menfi tespit davasında kural olarak ispat yükü davacı üzerindedir. Ancak davacı borçlu dava konusu borcun mevcut olmadığını iddia eder ve mahkemeden böyle bir alacağın mevcut olmadığının tespitini isterse, bu halde davalı alacaklı alacağın varlığını ispatla yükümlüdür.

Davacı borçlu, alacağın iradeyi sakatlayan durumlardan biri sebebiyle (hata, hile, ikrah) geçersiz olduğunu iddia ederse bu durumda iddiasını ispatla mükelleftir.

Menfi Tespit Davasının Alacaklı Lehine Sonuçlanması

Dava alacaklı lehine sonuçlanırsa yani dava reddedilirse, ihtiyati tedbir kalkar. Böylelikle alacaklının alacağı tespit edilmiş olur.

Bu hükmün kesinleşmesi halinde alacaklı, ihtiyati tedbir dolayısıyla alacağını geç almış bulunmaktan doğan zararlarını gösterilen teminattan alır. Alacaklının uğradığı zarar aynı davada takdir olunarak karara bağlanır. Bu zarar yüzde yirmiden aşağı tayin edilemez.

Menfi Tespit Davasının Borçlu Lehine Sonuçlanması

Dava borçlu lehine hükme bağlanırsa yani dava kabul edilirse, derhal takip durur. İlamın kesinleşmesi üzerine kapsamına göre ve ayrıca hükme gerek kalmadan icra kısmen veya tamamen eski hale döndürülür. Borçluyu menfi tespit davası açmaya zorlayan takibin haksız ve kötü niyetli olduğu anlaşılırsa talebi üzerine borçlunun dava sebebi ile uğradığı zararı da alacaklıdan tahsiline karar verilir. Takdir edilecek zarar, takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olamaz.

Borçlu menfi tespit davası sırasında tedbir kararı almamış ve borç da ödenmiş olursa, davaya istirdat davası olarak kabul edilir. Bu durumda, açılmış olan menfi tespit davası talebe gerek olmaksızın istirdat davasına dönüşür. Bununla birlikte, menfi tespit davasının kendiliğinden istirdat davasına dönüşmesi halinde ise sadece borçlu lehine tazminata hükmedilir; alacaklı lehine hiçbir şekilde tazminata hükmedilemez.

Menfi Tespit Davası Zamanaşımı

Menfi tespit davası açma süresi ne kadar? Menfi tespit davası herhangi bir hak düşürücü süreye tabi değildir. Ancak somut olayın durumuna göre menfi tespit davasının belli bir süre içinde açılması gerekir.

Menfi Tespit Davası Görevli Mahkeme

Menfi tespit davası hangi mahkemede açılır? Menfi tespit davasında görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir. Davanın konusu borç (alacak) iş mahkemesinin görevine girmekte ise, menfi tespit davasında iş mahkemesi görevlidir. Ticari dava niteliğinde (TTK m.4) olan menfi tespit davalarında asliye ticaret mahkemesi görevlidir.

Menfi Tespit Davası Yetkili Mahkeme

Menfi tespit davasında yetkili mahkeme; genel hükümler saklı kalmak kaydı ile davalının yerleşim yeri mahkemesi veya takibe başlandıktan sonra menfi tespit davası açılmışsa takibin yapıldığı icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesidir (İİK m. 72/VIII).

Menfi Tespit Davası Arabuluculuk

Menfi tespit davalarında arabuluculuk zorunlu mu? Menfi tespit davaları bakımından arabulucuya başvuru zorunluluğunun olmadığı kabul edilmektedir.